Socratische Gesprekken

Onlangs was ik in in de gelegenheid om een ‘bootcamp’ over Socratische Gesprekstechnieken te volgen. Deze werd gegeven door Jessica Vuijck, lid van de programmadirectie Dialoog en Ethiek. Deze directie onder aanvoering van Erik Pool probeert deze ruimte te maken voor het goede gesprek binnen de overheid en daarmee de Ambterij in deze roerige tijden van de stevige fundament te voorzien. Hij heeft hierover ook een aantal stevige boeken geschreven.

Socrates (470 vC- 399 vC) was beroemd en berucht om zijn manier van gesprekken waardoor hij zijn gesprekspartners in verlegenheid wist te brengen. Juist doordat hij claimde niets te weten, moesten de andere uitleggen waarom ze iets vonden, wat ze vaak niet konden. Dit leidde mede tot zijn veroordeling. Plato heeft zijn gesprekken opgenomen in zijn Dialogen.

In de Moderne tijd hebben Nelson en Heckman de gesprekken van Socrates geanalyseerd en toepasbaar gemaakt in onze praktijk. In Duitsland leidde dit vlak over de grens tot de oprichtiong van de Philosofische Politische Akademie (PPA), waar ook nu nog trainingen worden gegeven.

Voor de Nederlandse praktijk is dit doorontwikkeld door Jos Kessels. Hij schreef een aantal boeken over de vrije ruimte in de praktijk. Erik Pool heeft hem dan ook gestrikt voor een bijdrage aan zijn praktijkboek.

Het Socratisch gesprek onderscheid zich van verwante gespreksvormen als appreciative inquiry en intervisie in dat je niet naar een oplossing zoekt, maar je concentreert om het gezamenlijk zelfonderzoek. Er is dus een casus inbrenger, maar een ieder kent zijn eigen onderzoek. Daarnaast past de directie vaak het moreel beraad toe, waar het gaat gaat om het kiezen tussen moeilijke opties.

We leerden drie werkvormen: de cri de coeur, de ruit en het kralenspel. De Cri de Coeur is niet meer dan het schrijven van een oproep waarin je de lezer probeert mee te nemen in een onderwerp waar je echt mee zit.

De ruit is een korte vorm van een socratisch gesprek. Op basis van een ervaring van één van de deelnemers ga je het gesprek aan. De ervaring kent een ‘hittepunt’ waarop alles samen komt: gevoelens, gedachten en handelingen. Hieruit ontstaan een vraag. Vervolgens verplaatsen de deelnemers zich in de vraag. Uiteindelijk probeert iedereen voor zichzelf de vraag te beantwoorden, en de inbrenger als laatste. Bij het antwoord komen zaken als moed, maat, rechtvaardigheid en wijsheid langs, de vier kardinale deugden.

De tweede dag oefenden we met een langere vorm van het Socratisch gesprek: het kralenspel. Dit spel is genoemd naar een boek van Herman Hesse. Het wordt ook wel een onderzoeksgesprek genoemd. Deze vorm kan 2 uur duren, maar ook 2 dagen.

Het kralenspel bestaat uit 10 ‘kralen op vier niveaus. Erik Pool heeft er hier een artikel over geschreven, maar in het kort beschrijf ik het hier Het onderste niveau gaat over de feitelijke beschrijving van de situatie: de ervaring, het hittepunt, het patroon als er niks veranderd en de vraag die we willen onderzoeken. Het tweede niveau beschrijft de persoon: zijn angsten (monsters), zijn wijsheid (goden) en wat je kan doen (de held). Dit resulteert in een mogelijk handelingsperspectief: een besluit wat te doen en wat mogelijk de prijs is die betaald moet worden.  Het derde niveau gaat over het speelveld: wat is de minimale en maximale varianten van het handelingsperspectief. Tenslotte komt er een advies van elke deelnemer aan zichzelf op basis van deze elementen. Wij werden verleid om hier ook een gedicht over te schrijven.

Ik kwam uitgeput maar voldaan thuis. Juist in deze spannende tijd in een complexe wereld vol morele dilemma’s is het nodig om het goede gesprek te kunnen voeren. Wij zijn nu bewust onbekwame gesprekleiders aan het begin van een mooie reis.