En un momento dado……De werkelijkheidskaart

Johan Cruijf vernieuwde de Spaanse taal door de Nederlandse uitdrukking “Op een gegeven moment…” letterlijk in het Spaans te vertalen. Deze uitdrukking vond zoveel navolging dat zelfs een documentaire over Nummer 14 die titel krijgt. Het gaat bij een gegeven moment, om hoe je dat moment, of de bal aanneemt. En hoe je die bal aanneemt ligt vaak aan op welke manier je de situatie bekijkt. Over die werkelijkheden hadden we het gisteren bij een inscholing over het boek van Johan (Jan) Lelie, Faciliteren als tweede beroep.

In dat boek, mede gebaseerd op het werk van Will McWhinney beschrijft Lelie hoe veranderingen samenhangen met de manier waarop je de werkelijkheid ervaart. McWhinney onderscheidt vier werkelijkheidsopvattingen.

• De unitaire werkelijkheidsopvatting. Je ziet alles vanuit de structuur van regels, en die abstracties zijn de werkelijkheid. (blauw)
• De mythische werkelijkheid. Je startpunt is een visie, een droom, waarin gebeurtenissen passen. (geel)
• De sociale werkelijkheid: Het gevoel dat iets je geeft is het begin van je gedachte vorming. (groen)
• De zintuiglijke werkelijkheid. Je ziet wat je waarneemt, en redeneert vanuit daar. (rood)

Geen mensen heeft maar één van deze kanten. Iedereen heeft wel een voorkeur. Veranderingen of gebeurtenissen ontstaan niet in één kwadrant, maar juist door de beweging van het ene kwadrant. Omdat er vier kwadranten zijn, zijn er 2 * 6 bewegingen mogelijk tussen deze kwadranten. Bijvoorbeeld een ondernemer zal van uit de visie (geel) iets concreets (rood) ondernemen. Een manager zal vanuit de structuurverandering (blauw) die hij wil, de gevoelens (groen) van werknemers willen beïnvloeden bij een reorganisatie.

Complexere verander trajecten hebben meer van deze veranderingen nodig. Een traditionele reorganisatie gaat vaak volgens het model van de ‘renovatie’. Hij begint bij een waarneming (rood), er wordt gekeken naar een structuur verandering (rood) en daar ontstaat een eindbeeld uit (geel). Als hij niet goed wordt uitgevoerd komen er vervolgens vaak problemen met de gevoelens (groen) van de werknemers.

Een andere  verandering is de renaissance, die juist kijkt hoe vanuit de groep (groep) ideeën kunnen opkomen die gegoten kunnen worden in een plan (blauw). Dat plan moet natuurlijk wel uitvoerbaar zijn (rood). Uiteraard helpt een facilitator hierbij.

Het mooie van deze kaart is dat vele modellen erop passen. Jan Lelie noemt zijn boek dan ook een metapraxis, die reflecteert op de modellen. Voorbeelden hiervan zijn MBTI (Ik als Extraverte, Intuïtieve, Denkende Waarnemer val bijvoorbeeld een beetje in groen) en Theorie U.

Je kan de verandering ook zien als een spel. Bij elke van de veranderingen kom je eigenlijk weer op een nieuwe spelbord te spelen. Elk bord kent zijn eigen regels (blauw), inzet (rood), spel (geel) en motivatie (groen)

En zo komen we weer terug bij Cruijff. Immers, bij de verandering bij Ajax in 2011 appelleerde hij vooral aan het spel van Ajax, en de spelers. De andere kant van het conflict keek vooral naar de structuur en de regels. Ze konden elkaar dus nooit begrijpen.

Maar dat is logisch…

De boeken van Jan Lelie en Will McWhinney zijn te koop in onze boekwinkel. Jan Lelie heeft een samenvatting van 7 pagina’s geschreven van zijn boek waarin alle 12 veranderingen kort worden besproken.