Door Joël Labadie (EZ Journaal)
Alle foto's op mijn Flickrfotostream
EZ Webjournaal doet de komende dagen verslag vanuit Brazilië over de studiereis van Jong EZ. 35 EZ’ers landden zaterdagochtend 19 februari in Sao Paolo. De reis kende overigens een bijzondere start met aan boord één jarige, twee voor-de-eerste-keer-vliegers en één collega die - ondanks een goede voorbereiding toch overmand door vliegangst - van boord ging bij een tussenstop in Parijs. Niets menselijks is Jong EZ vreemd.
Basiskennis en een bommetje bij de consul (dag 1)
Al op de eerste dag in Sao Paulo, een gewetensvraag voor 35 Jong EZ’ers: ‘Mag je na een stevige presentatie van economische basisgegevens over Brazilië zomaar een duik nemen in het zwembad van de consul-generaal?’ Menig EZ’er hield het ondanks de hitte bedeesd bij wat pootjebaden.
Reus en dwerg
Op zaterdag 19 februari kregen de EZ’s studiereizigers een onverwacht hartelijk ontvangst van chef de poste Hans Glaubitz op zijn residentie. Met plezier ging hij in op het verzoek van de reiscommissie een update van het Brazilië van 2005 te geven voor de intensieve bedrijfsbezoeken die gedurende de werkweek plaatsvinden.
Die update kwam in rap tempo voorbij in een powerpointpresentatie. Brazilië: vijfde land in zowel oppervlak als populatie. Vijftiende als het gaat om bruto nationaal product. Verzekerd van vier procent economische groei. 4,5 miljard euro aan export per jaar naar Nederland, maar nog geen tien procent van die waarde aan import uit Nederland: 0,4 miljard. Dus wat hebben de reus en de dwerg elkaar te bieden? Misschien in de sector buitenlandse investeringen, waarin Nederland met vijftien miljard euro per jaar de nummer vier investeerder is na de VS, Spanje en de Caymaneilanden?
Glaubitz somde niet alleen de dingen op waar Brazilië’s productie in uitblinkt, maar ook waar de kansen van Nederland liggen: transport, logistiek, consultancy, energie, milieu, onderwijs en kennisoverdracht.
Een klein voorbeeld van logistieke verbeterkansen: het zou niet nodig hoeven zijn dat 25 procent van de sojaoogst bederft, omdat de havens de export niet aankunnen en vrachtwagens dagenlang in de hete zon op lossen wachten.
Hollandse nederzettingen
De consul-generaal legde ook kort uit hoe de Nederlandse vertegenwoordiging in Brazilië is verdeeld over de ambassade, de diverse consulaten en bedrijfssteunpunten. Met veel dienstverlening, matchmakingsactiviteiten, voorlichting en maandelijks een business borrel voor de Nederlandse ondernemers in Sao Paulo. Ter gelegenheid van het Jong EZ-bezoek is die bijeenkomst vervroegd naar dinsdag 22 februari.
De diplomaat kon het niet nalaten nog even te wijzen op een bezoekwaardige curiositeit: een aantal Hollandse nederzettingen waar de tijd stil is blijven staan. Ondanks dat de nederzettingen al decennia geleden werden opgericht, is de band nog steeds evident. Al was het maar dat ze erbij waren toen koningin Beatrix het land bezocht. De Jong EZ-groep wist toen nog niet dat er reeds de volgende dag een uitstapje naar de bekendste van die Nederstadjes zou volgen.
Bommetje
Na het vragenrondje was het tijd voor de ontvangst in de buitenlucht. Rond het zwembad. Met een typische Braziliaanse bonenschotel, Braziliaanse cocktails, Braziliaanse koffie, kortom Braziliaanse gastvrijheid. En toen de consul zijn zwem-uitnodiging aan de pootjebaaiers herhaalde, hielden enkelen zich niet meer in en plons…een bommetje.
Jong EZ in Brazilië (dag 2)
Braziliaanse bonen, Nederlandse bakker
Zeg je Brazilië, dan zeg je koffie. Alleen al daarom is een bezoek aan een koffieplantage een must wil je inzicht krijgen in de economie van deze gigant van het zuidelijke halfrond.
JongEZ bezocht zondag 20 februari dus de 900 hectare boerderij van Taru Iwasaki. Inderdaad: één van de 1,5 miljoen nazaten van de werkloze Japanners die in de vorige twee eeuwen naar Brazilië migreerden.
Fazenda Tosan do Brasil heet zijn bedrijf, een goeie anderhalf uur van de megapool Sao Paolo. In de groene heuvels oogst hij arabica-bonen van struiken, die zo’n 25 jaar vrucht dragen. Iwasaki heeft een hekel aan kunstmatige bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Het eerste beperkt hij tot een minimum, het tweede vermijdt hij door zo’n honderd koeien voor de mest te laten zorgen. Die voedt hij weer met mais die ook op zijn akkers staat, naast de citrusvruchten en de soja. Vijftig man biedt hij vast werk.
Honderd extra kan hij hebben in de oogsttijd als hij met gigantische borstels de rijen koffieboompjes een poetsbeurt geeft. Dertig zakken van zestig kilo haalt hij in een goed jaar uit een hectare. De uiteindelijke opbrengst aan verkoopbare gebrande koffie is natuurlijk veel kleiner. De meer macro-economische dimensie van de fluctuerende koffieprijs op de wereldmarkt en de winsten die voor het grootste deel naar Europese koffiebranderijen gaan, laten we buiten dit verhaal. Daar is dit het moment niet voor.
De rondleiding over dit enorme, maar voor Braziliaanse begrippen zelfs kleine bedrijf, eindigt in een onverwacht vorstelijke lunch. De Braziliaanse traditie van negen gangen gegrild vlees is zelfs voor carnivore Jong EZ´ers te veel. Het nagerecht is van de eigen boerderij: koffiegelatine en maïsbavarois.
Bezoek Holambra
Het tweede bezoek van de zonovergoten zondag is aan Holambra, een van de acht Nederlandse kolonies in de regio Sao Paolo. Veel kitscherige trap- en klokgeveltjes suggereren iets van de afkomst van dit stadje. Maar de Braziliaan die in vloeiend Nederlands ons te woord staat in een winkel waar het keurmerk van de Echte Warme Bakker waakt over de kwaliteit van het tijgerbrood en de Limburgse vlaai, is toch wel een cultuurschok. Maar ja, de ouders van bakker Frank Gerritsen kwamen in de jaren vijftig toch echt uit Gelderland naar deze enclave.
Jong EZ verwerkt de ervaringen bij zonsondergang in bar Terraso Italia. 48 verdiepingen boven de stad uittorenend dè plek om de twinkellichtjes uit het schemer te zien opdoemen van de stad die nooit slaapt.
Maandag komt het zakenleven weer op gang en zijn we de gast van FIESP, de Braziliaanse tegenhanger van werkgeversvereniging VNO/NCW. Ook de ABN Amro, die behoorlijk goed boert ontvangt Jong EZ deze dag.
Jong EZ in Brazilie (dag 3)
EZ Webjournaal doet dagelijks verslag vanuit Brazilië over de studiereis van Jong EZ.
Wat doe je met de wijken van Sao Paulo waar armoede de boventoon voert? Er zijn minstens twee antwoorden mogelijk: belangeloos helpen én bedrijvigheid bevorderen die leidt tot zelfredzaamheid. Jong EZ bezocht maandag 21 februari een liefdadigheidsinstelling én een bank en hoorde beider keuzes aan.
Het is even wennen, maar welbeschouwd ook pure mazzel en gewoon marketingachtig-slim: de Nederlandse bank met in zijn logo de groen-gele kleuren van de Braziliaanse vlag. En het werkt. Overal in de stad zie je het logo van de Banco Real, want zo heet de ABN Amro hier.
Midden in de maandagmorgendrukte van Sao Paulo ontvangen een handvol vertegenwoordigers de EZ-ambtenaren op het statige hoofdkantoor. Maatschappelijk verantwoord ondernemen en het sociale gezicht van de bank middels het verschaffen van microkredieten, zijn deze ochtend het gespreksonderwerp. “Duurzaamheid is een topprioriteit”, benadrukken de bancaire gastsprekers. “By the way: zelfs het papier van onze contracten is gerecycled.”
Favela’s
Misschien wel het beste voorbeeld van maatschappelijk verantwoord bankieren, zijn de microkredieten voor kleine ondernemers in de arme woonwijken: de favela’s. Een strategie die de Banco Real in 2002 startte en de bank gepast trots op is: “Een bank moet niet altijd grote winsten willen halen.” De bank stelt kleine kredieten beschikbaar aan mensen met een onderneming in de favela’s. Weliswaar tegen een schrikbarende rente van 3,5 procent per maand, “maar toch veel lager dan commerciële geldschieters vragen”, benadrukt de verantwoordelijke leider van dit ambitieuze project. Bovendien gaat het om kleine bedragen (tweevijfde van de leningen betreft niet meer dan 500 dollar, terug te betalen in een half jaar). Het is eigenlijk peanuts: 5218 leningen sinds 2002, ter waarde van 2,7 miljoen dollar. Maar, zo denkt de bank, het kan net dat steuntje zijn dat een ondernemer helpt zijn zaak wat beter op de rails te krijgen.
Wanbetalingsbedrag
De keerzijde van de medaille is natuurlijk het wanbetalingsgedrag. Daar heeft de bank drie dingen op gevonden: werken met kredietintermediairs die uit de favela’s komen en de streken van deze wijken door en door kennen, het stimuleren van groepskredieten waarbij de nalatigheid van één door de andere groepsleden ferm gecorrigeerd wordt en het inzetten van kredietagenten als postbode voor de maandelijkse terugbetalingnota. “Adressen willen nog wel eens niet kloppen in deze buurten.”
Wijkvereniging
Een heel andere aanpak kiezen de mensen van de wijkvereniging Monte Azul, hoorden de Jong EZ’ers bij hun bezoek aan de gelijknamige favela. Die is conform de gedachte van de geestelijke Duitse moeder van deze hulporganisatie voor de krottenwijk. In de kern is haar boodschap: er gewoon zijn voor mensen en ze kansen geven. De Duitse Dennis Pauschinger (21) werkt in en voor Monte Azul. De leefomgeving is aanmerkelijk verbeterd. “Er is al vier jaar niemand vermoord in deze gemeenschap van zo’n 4000 zielen.” Met 45 procent steun van de staat en de rest van donaties doet de organisatie aan kinderopvang, jeugdbegeleiding, gezondheidszorg, gehandicaptenhulp en voorlichting. Jeugd tot achttien jaar leert houtbewerken, naaien, bakken en papier recyclen, maar krijgt ook sollicitatieles om de kans op een baan te vergroten. Seksuele voorlichting en medisch-sociale thuisbezoeken vindt Monte Azul ook belangrijk: “Want wie gaat er nou met zijn alcoholisme naar de dokter?”
Misschien wel het meest wijkhygiënische succes boekte de organisatie met het grotendeels afdichten van een smerig afwateringskanaal door de wijk. De resterende geur doet de Jong EZ’ers tijdens de korte rondleiding door de rode-bakstenen-buurt, vermoeden hoe de stank van het open riool geweest moet zijn. Bij de kleuteropvang willen snoetjes van kinderen graag de van hen gemaakte foto zien. De dames van het keurige snackbarretje weten even geen raad met de extra fooien van de rijkeluismensen uit Ollanda. “Als we maar niet het gevoel achterlaten dat er weer een groep vreemden aapjes kwam kijken”, verzucht één van de bezoekers.
EZ Webjournaal doet dagelijks verslag vanuit Brazilië over de studiereis van Jong EZ.
Het valt eenvoudigweg niet te ontkennen: het was weer een bijzondere dag dinsdag 23 februari voor de 35 Jong EZ'ers op studiereis. In Braziliës mainport Santos duizelde het ze van de prestatiecijfers, de rondvaart door de haven eindigde met een zwempartijtje. Op de maandelijkse consulaatsborrel in Sao Paolo kwamen indrukwekkende gesprekken met Nederlandse ondernemers tot stand.
Eén ding hebben de Jong EZ'ers duidelijk nog moeite mee: de verlegen makende gastvrijheid van Brazilië. Natuurlijk, het is een economisch krachtig land, en daar is best een goed verhaal bij te vertellen, maar daarnaast hebben de zuiderlingen een savoir vivre die onmiddellijk gedeeld wordt met de Nederlandse gasten als het werk (lees: de lezing) is gedaan. Zo kreeg het bezoek aan Zuid-Amerika's grootste haven Santos een verrassende wending. Eerst was er de pittige presentatie van managementvertegenwoordiger Wilson Pedrasa met massa's cijfers over Braziliës export per zeehaven en over de uitbreidingsplannen van Santos-haven. Maar vervolgens was er de rondvaart op het jacht waarop de havenautoriteit zakelijke gasten ontvangt. Indrukwekkende kranen en terminals (natuurlijk niet zo indrukwekkend als die van Rotterdam, Santos wéét zijn internationale 'ranking') trokken aan het oog voorbij.
Ondertussen gingen persoonlijke gesprekken met havengastheren over de groeiambities en de enorme infrastructurele problemen die de haven heeft. Totdat daar dus dat eilandje was met de vraag of de gasten een half uurtje wilden zwemmen. Een aantal EZ'ers zei ja. Erg verstandig gezien de enorme hitte.
Jong EZ'er Rick Lindeman van SenterNovem wordt geïnterviewd door de lokale media in Santos
‘Neem de tijd’
De maandelijkse consulaatsborrel in de avonduren was een beetje ter gelegenheid van het Jong EZ-bezoek een week vervroegd. Ondernemers en medewerkers van Nederlandse multinationals ontmoeten elkaar zo regelmatig.
Diverse consulaatsgasten werden door EZ'ers omringd of zelfs ingeklemd en diepgaand bevraagd over hun ervaring met de Braziliaanse manier van zaken doen. Dat levert in het voorbijlopen altijd goede soundbytes op. Zoals: "Praten? Het poldermodel werkt hier niet." Of: "Denk niet dat je met een handelsmissie zomaar opdrachten binnenhaalt: je moet willen terugkomen naar dit land." En: "Neem de tijd Brazilianen te leren kennen, stap niet meteen op ze af om zaken te doen."
Jong EZ in Brazilië (dag 6)
Het weer is goed, de band hecht en het studieprogramma boeiend. Toch beginnen felle zon en vol programma hun tol te eisen van de bijgebruinde maar vermoeide Jong EZ’ers. Nog even en de stropdas en zakelijke blouse kunnen in de koffer en is er tijd om in een ander tempo Brazilie leren kennen.
Zesde reisdag donderdag 24 februari begon voor de 35 EZ’ers in Paraty. De vorige avond arriveerde de bus daar uren later dan bedoeld door een fiks uitgelopen dagprogramma. Paraty is een klein kuststadje met historische, kleine straten, waar het makkelijk is je hakken en enkels te breken op de slecht geplaveide straten. Het toeristisch intermezzo van een ochtendcruise op een schoener langs eilanden en stranden in de buurt is paradijselijk. Maar het haastje repje omkleden om op tijd bij de volgende gastheren te verschijnen is – laten we zeggen – een uitdaging. Een business-pak aantrekken op het heetst van de dag valt waarlijk niet mee. En was achteraf ook niet nodig, want zelfs de managers van scheepsbouwbedrijf BrasFELS Angra dos reis (niet ver van Rio de Janeiro) ontvangen Jong EZ in hun werk-outfit.
Ochtendcruise langs eilandjes en stranden bij Paraty
De Koreaan Tay Kim Hock en Gilberto Israel vertellen hoe de noodleidende werf, ooit door het Nederlandse Verolme in 1959 gestart, in 2002 werd overgenomen door Keppel Corporation uit Singapore. Sterke groeicijfers en een gepassioneerde rondleiding van Kim Hock over de werf tonen dat het bedrijf overeind staat en werk biedt aan honderden arbeiders uit de directe omgeving. Verrassend Rotterdams element is de ontmoeting in het opleidingscentrum met docent Kornelis Verburgh een rasechte Vlaardinger die in 1960 als achttienjarige bij de werf startte en nu les geeft aan de kinderen van de Braziliaanse collega’s waarmee hij in vroeger tijden heeft gewerkt.
Na een groepsfoto bij een ‘gedenkschroef’ die herinnert aan het oude Verolme, is het tijd voor de rit naar Rio.
Zonder hotelstop – om geen kostbare tijd te verliezen - rijdt de tourbus door het drukke verkeer van de megapool rechtstreeks naar de residentie van consul generaal Ronald Brouwer. Als Jong EZ’s gastheer geeft hij een informele businessborrel op het terras van zijn penthouse. Onder het genot van een drankje en een adembenemend uitzicht op Rio de Janeiro, maken de EZ’ers kennis met een variëteit aan ondernemers met Nederlandse roots. Geen speeches, maar een ontspannen kennismaking, met hier en daar een kiekje dat niet zou misstaan in het Stan Huygens Journaal.
Pas rond middernacht check Jong EZ in in het hotel. Een knagend hongergevoel verduidelijkt dat er geen tijd was voor avondeten. Omstreeks 01.00 uur in de nacht werken dodelijk vermoeide Jong EZ’ers hun hamburgertje weg in een fast-food-restaurant in hartje Copacabana. In het halfduister, tegen de rolluiken van winkels tegenover het hotel slapen de stille schaduwen van Rio’s zwerverslegioen. Die andere dimensie van de Braziliaanse economie.
Jong EZ in Brazilië (dag 7 + 8)
EZ Webjournaal doet dagelijks verslag vanuit Brazilië over de studiereis van Jong EZ.
In het centrum van Rio zetelt SEDE, het departement voor economische ontwikkeling van de staat Rio de Janeiro. De plaatsvervangend staatssecretaris Henrique Bastos Rocha ontvangt daar vrijdag 25 februari Jong EZ en de Nederlandse consul te Rio, Ronald Brouwer. Ook de oliegigant Petrobras stuurt een vertegenwoordiger.
De lezingen bieden voldoende aanknopingspunten voor vragen van Jong EZ. Zo is Rocha duidelijk over twee dingen: het vraagstuk dat de grote bedreiging voor Brazilië’s groei- en exportkansen de infrastructuur is. En het antwoord: investeringsbereidheid, met buitenlandse betrokkenheid in publiek-private projecten. Verrassend is de staatsvisie op Sepetiba, een containerhaven die zich zou moeten kunnen ontwikkelen tot de haven van de toekomst. Verrassend omdat Braziliës grootste haven Santos een paar dagen terug werd bezocht en niet de indruk wekte genoegen te nemen met een mindere plaats.
Olie
Maria Stollenwerk van Petrobras besteedde aandacht aan de duurzaamheidbewuste ondernemingswijze van het bedrijf dat de staat en het land zoveel welvaart biedt. Interessant verschil tussen Braziliaanse olie en Arabische: de Braziliaanse is dikker en zit dieper in de grond. “God is niet zo Braziliaans als wij zouden willen”, zegt een spreekwoord, memoreert Stollenwerk.
Foto: Henrique Bastos Rocha, plv staatssecretaris voor economische ontwikkeling in gesprek met EZ’ers.
Kantoorpakken
De officiële organisatiebezoeken zitten erop. Na de spreekbeurten mogen eindelijk de kantoorpakken aan het hangertje en in de middaguren beklimmen, of beter gezegd ‘betreinen’ de Jong EZ’ers de berg Corcovado (de bochel) met daarop het wereldberoemde Christusbeeld. ’s Nachts is de heiland met de zorgzaam gespreide armen verlicht en in de verre omtrek te zien. En overdag is het beeldhouwwerk de ideale achtergrond voor het laatste groepsportret. Klik.
Jong EZ doet Brazilië (dag 8.)
Helpen tussen open riool en mitrailleurvuur.
Nog één dag wachten en de helft van Jong EZ’s Braziliëgangers is terug op het werk en brengt zelf een - gegarandeerd kleurrijk - verslag uit. Bij deze het laatste dagelijks reisverslag. Over hartendiefjes van kinderen en machinegeweren in Rio’s sloppenwijken.
Zaterdag 26 februari was de laatste en misschien wel meest aangrijpende dag van de studiereis. Het officiële programma, in samenwerking met het Nederlandse consulaat, liep vrijdag af. Jong EZ wilde zelf met de Nederlandse arts Nanko van Buuren de sloppenwijken in. In 1989 zette hij Ibiss op. Dit Instituto Brasileiro de Inovaçãoes em Saúde Social is erop gericht een einde te maken aan het proces van sociale en maatschappelijke uitsluiting.
Van dat paria-proces zijn er wel zo’n 4 miljoen voorbeelden te vinden. Want zoveel zielen wonen er in Rio’s bijna 400 sloppenwijken ver weg van het witte Copacabanastrand.
Krotten
In de favella Terra Encantada wachten voormalig ganglid Sandro, verpleegster Simone en wijkpresident Demerval, om samen met Jong EZ, Van Buuren, zijn vrouw Anne Keuning en de medewerkers Marijke van Liemt en Saskia Schoolland door de krottenbuurt te lopen. Kinderen krioelen olijk om de vreemdelingen heen. Een moeder van twee kinderen staat toe dat we in haar huisje van planken kijken. En in het simpele verpleegsterskamertje toont Simone bezorgd de voorlopig laatste rol verband.
Van Buuren vertelt over het levend organisme dat favella heet. Zó is er een braak terrein en zó is er een groepje mensen dat met weinig gereedschap zelf kavels trekt en palen, planken en golfplaten neerzet. Licht wordt illegaal afgetapt; als de bakker werkt, zitten de buurttelevisies zonder stroom. Als er stromend water is, wil dat nog niet zeggen dat er toiletten zijn. Het smerige riviertje door de wijk is inmiddels gedempt, maar de stank zal nog lang blijven hangen.
Ganglid
Een paar wijken verderop in de favella Vigario General is het een stuk schoner, maar neemt ook de spanning toe. De loopbrug over de omheinde wijk wordt bewaakt door een ganglid met walkietalkie. Van Buren heeft moeten ‘reserveren’ om vandaag het gang-territorium te betreden zonder dat daar wapens zichtbaar zijn.
In deze wijk bekijken de EZ’ ers een medische post waar met minimale middelen zorg en raad wordt gegeven. Dieper in de wijk praat Van Buuren met wat knapen. Doodgemoedereerd zit een jongen in een stoeltje met een M16-achtig volautomatisch machinegeweer op schoot. Hier maar even geen foto’s maken.
Triggerhappy
Het zijn verhitte dagen. Niet alleen qua temperatuur, maar ook qua sociale spanning. Invasies van de ene gang in de favella van de andere. Gezinnen slaan op de vlucht. De verhalen over betrokkenheid van de politie bij de bendeoorlogen doen de ronde. De hermandad heeft überhaupt de twijfelachtige naam triggerhappy te zijn. Vanuit helikopters wordt geschoten voordat eenheden binnenvallen. ‘Balas perdidas’, verdwaalde kogels, is in favella’s een bekend begrip.